Badanie kalprotektyny w kale – wszystko, co warto wiedzieć o nieinwazyjnej diagnostyce stanu zapalnego jelit

Oznaczanie poziomu kalprotektyny w kale to bezbolesne i w zupełności nieinwazyjne badanie laboratoryjne przydatne w diagnostyce stanu zapalnego w obrębie jelit oraz różnicowaniu schorzeń dotyczących przewodu pokarmowego. Wynik testu może wykluczyć potrzebę wdrożenia bardziej skomplikowanych oraz inwazyjnych procedur diagnostycznych bądź stanowić punkt wyjścia dla dalszej diagnostyki przyczyn występujących u pacjenta dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Badanie kalprotektyny w kale to wartościowy test diagnostyczny przeprowadzany przy podejrzeniu chorób przewodu pokarmowego, przede wszystkim dotyczących jelit, oraz wykorzystywany do monitorowania przebiegu procesu chorobowego u pacjentów. Jest ważnym elementem diagnostyki nowotworów jelita grubego, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (CU, łac. colitis ulcerosa) oraz choroby Leśniowskiego-Crohna, a także podstawą diagnostyki różnicowej pomiędzy nieswoistymi zapaleniami jelit (IBD, ang. inflammatory bowel disease) oraz zespołem jelita drażliwego (IBS, ang. irritable bowel syndrome) i innymi zaburzeniami czynnościowymi jelit.

Czym jest kalprotektyna?

Kalprotektyna jest białkiem występującym w cytoplazmie neutrofili, czyli granulocytów obojętnochłonnych – komórek należących do komponentów układu odpornościowego, biorących udział w odpowiedzi immunologicznej przeciw obcym antygenom, w tym patogennym drobnoustrojom. Stanowi ok. 60% rozpuszczalnych białek cytozolowych neutrofili, w mniejszych ilościach występuje również w monocytach i makrofagach. Jako komórki zaliczane do leukocytów (białych krwinek), neutrofile, monocyty i makrofagi pośredniczą w tworzeniu stanu zapalnego.

Kalprotektyna zaliczana jest do tzw. białek ostrej fazy – grupy protein występujących w surowicy i należących do regulatorów procesu zapalnego. Stężenie białek ostrej fazy we krwi zmienia się w odpowiedzi na stan zapalny. Oznaczanie poziomów wskaźników ostrej fazy umożliwia monitorowanie nasilenia procesu zapalnego w organizmie pacjenta i w wielu przypadkach pozwala na odróżnienie zaburzenia czynnościowego narządu lub grupy narządów od choroby organicznej. W przypadku schorzeń dotyczących przewodu pokarmowego oznaczenie jednego z najistotniejszych białek ostrej fazy – białka C-reaktywnego (CRP, ang. C-reactive protein) nie wystarcza jednak do zróżnicowania przyczyny występujących u pacjenta dolegliwości pomiędzy zaburzeniem funkcjonalnym a chorobą organiczną. Bardziej wiarygodnymi parametrami okazały się inne białka – kalprotektyna oraz laktoferyna, których poziomy oznacza się nie we krwi, a w próbce kału pacjenta.

Kalprotektyna jest wiążącym wapń i cynk białkiem produkowanym i wydzielanym przez leukocyty w przebiegu odpowiedzi immunologicznej. Neutrofile, monocyty i makrofagi aktywowane przez stymulujący bodziec wydzielają kalprotektynę – w tym większych ilościach, im bardziej nasilona jest odpowiedź immunologiczna – co powoduje wzrost stężenia tego białka w surowicy oraz w innych płynach ustrojowych i kale. W warunkach fizjologicznych, u osoby zdrowej, kalprotektyna występuje w kale w ilościach śladowych, lecz wciąż kilkakrotnie przekracza poziom białka w surowicy, co jest powodem oznaczania kalprotektyny nie we krwi pacjenta, a właśnie w próbce stolca.

Przede wszystkim w przebiegu chorób z grupy nieswoistych zapaleń jelit, ale także w patogenezie innych jednostek chorobowych, wskutek postępującego uszkodzenia błony śluzowej jelita (w wyniku zapaleń lub owrzodzeń) dochodzi do jego rozszczelnienia, co skutkuje wzmożonym przenikaniem leukocytów z krążenia do zapalnego środowiska jelitowego. Aktywowane leukocyty wydzielają duże ilości kalprotektyny, co w bezpośredni sposób przekłada się na znaczny wzrost jej poziomu w stolcu. Oznaczana w kale kalprotektyna wykorzystywana jest wobec tego w diagnostyce jako biochemiczny marker stanu zapalnego w obrębie jelita, co umożliwia rozpoznanie, ale i również monitorowanie przebiegu licznych chorób przewodu pokarmowego.

Wskazania do przeprowadzenia badania poziomu kalprotektyny w kale

Lekarz może zlecić wykonanie oznaczenia poziomu kalprotektyny w kale przy podejrzeniu występowania u pacjenta chorób z grupy nieswoistych zapaleń jelit lub nowotworów dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Badanie służy również dokonaniu diagnostyki różnicowej pomiędzy nieswoistym zapaleniem jelit a zespołem jelita drażliwego, ocenie ostrych stanów zapalnych jelit, a także monitorowaniu chorych ze stwierdzoną chorobą zapalną jelit oraz pacjentów po usunięciu polipów jelita. Oznaczenie kalprotektyny w kale jako badanie pierwszego rzutu pozwala na selekcję pacjentów wymagających inwazyjnych badań diagnostycznych (np. kolonoskopii).

Do dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego stanowiących wskazania do wykonania oznaczenia kalprotektyny w kale należą m.in.:

• nawracające bóle brzucha i jelit, biegunki, nadmierne gazy i wzdęcia o nieznanej przyczynie
• zmieniony rytm wypróżnień (występowanie naprzemiennie biegunek i zaparć)
• problemy jelitowe niemijające lub nawracające pomimo zwyczajowo stosowanych leków
• zaburzenia trawienia i wchłaniania składników odżywczych z pokarmu, utrata apetytu
• występowanie krwi i śluzu w kale
• stany zapalne jamy ustnej
• nasilone dolegliwości u pacjentów, u których stwierdzono chorobę z grupy nieswoistych zapaleń jelit, także w okresie remisji

Oznaczanie stężenia kalprotektyny w kale a kolonoskopia

Kolonoskopia jest inwazyjnym badaniem wykorzystywanym w diagnostyce chorób przewodu pokarmowego – przede wszystkim jego dolnego odcinka. Polega na wprowadzeniu do jelita pacjenta wziernika z sondą umożliwiającą dokładne zbadanie błony śluzowej jelita. Choć procedura ma wiele zalet i jest ceniona ze względu na wiarygodność uzyskiwanego wyniku oraz możliwość pobrania wycinków błony śluzowej do badania histopatologicznego, zabieg jest problematyczny z punktu widzenia pacjenta. Kolonoskopia jest przede wszystkim procedurą inwazyjną, a w wielu przypadkach również bolesną. Badanie można przeprowadzić ze znieczuleniem miejscowym lub ogólnym, jednak nie we wszystkich przypadkach – przeciwskazaniami są m.in. choroby układu krążenia, zaburzenia pracy tarczycy, a także niektóre choroby metaboliczne, jak cukrzyca.

Problematyczne jest również samo przygotowanie do kolonoskopii. Jelito pacjenta musi zostać przed wykonaniem procedury całkowicie oczyszczone z niestrawionych resztek pokarmu, co wymaga zażycia środków przeczyszczających lub wykonania lewatywy. Wciąż jednak przeprowadzenie tych czynności nie daje gwarancji, że jelito będzie odpowiednio przygotowane do badania. W przypadku niedokładnego oczyszczenia jelita, lekarz wykonujący badanie może przełożyć je na inny termin lub nawet zrezygnować już w trakcie procedury. Należy również wiedzieć, że badanie endoskopowe jelita jest procedurą obarczoną ryzykiem wystąpienia powikłań. Wskutek wprowadzenia wziernika do jelita z aktywnym procesem zapalnym może dojść nawet do jego perforacji, czyli groźnego w skutkach przerwania ściany jelita, co może wiązać się z koniecznością przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego.

W przeciwieństwie do kolonoskopii, oznaczenie kalprotektyny w próbce stolca jest całkowicie nieinwazyjnym i bezbolesnym badaniem laboratoryjnym. Nie wymaga także skomplikowanych przygotowań – udział pacjenta w badaniu ogranicza się do przygotowania oraz dostarczenia do laboratorium próbki kału, która może zostać pobrana o dowolnej porze dnia. Poziom kalprotektyny w stolcu jest u danej osoby względnie stały (nie podlega dynamicznym zmianom), dlatego już jednokrotne przeprowadzenie testu na prawidłowo przygotowanej próbce powinno dać wiarygodny wynik wystarczający do bieżących celów diagnostycznych.

Choć kolonoskopia pozostaje cennym narzędziem diagnostycznym, szczególnie w kontekście diagnostyki nowotworów jelita grubego, w wielu przypadkach uprzednie wykonanie oznaczenia kalprotektyny w kale może wykluczyć konieczność poddawania danego pacjenta inwazyjnym badaniom. Dzięki temu wykonywanie bolesnego i problematycznego badania można w dużej mierze ograniczyć, zastępując prostą i nieinwazyjną procedurą bez ryzyka powikłań.

Metody i koszt badania kalprotektyny w kale

Do metod najczęściej wykorzystywanych przy oznaczaniu stężenia kalprotektyny w kale należą techniki immunochromatograficzne oraz test immunoenzymatyczny ELISA. Kasetkowe testy immunochromatograficzne służą oznaczeniom jakościowym – mogą dać wynik dodatni lub ujemny, przy czym dodatni (pojawienie się barwnego paska w okienku kasetki w obszarze testowym) świadczy o podwyższonym względem wartości referencyjnych poziomie kalprotektyny w badanej próbce. Test ELISA, jako narzędzie wykorzystywane do oznaczeń ilościowych, daje wynik znacznie dokładniejszy, o większej wartości diagnostycznej – przyjmujący wartość liczbową wyrażoną w mikrogramach (μg) oznaczanego białka na 1 gram badanej próbki kału.

Testy diagnostyczne stosowane celem oznaczenia poziomu kalprotektyny w stolcu cechują się wysoką czułością – minimum 83% w przypadku osób dorosłych i od 95% u dzieci. Oznacza to, że przynajmniej 83% osób chorych (z aktywnym procesem zapalnym w obrębie jelit) wśród badanych dorosłych oraz minimum 95% chorych dzieci otrzyma wynik nieprawidłowy względem przyjętych norm – wskazujący na obecność stanu zapalnego. Dzięki temu badanie jest wiarygodnym testem diagnostycznym rekomendowanym jako badanie pierwszego rzutu – wykonywanym przed ewentualnym wdrożeniem droższych, bardziej skomplikowanych i inwazyjnych procedur.

Choć badanie poziomu kalprotektyny w kale jest wartościowym i nieinwazyjnym testem diagnostycznym, nie należy do świadczeń refundowanych w ramach NFZ. Badanie można wykonać na własny koszt w klinikach oraz laboratoriach diagnostycznych. Cena badania wynosi około 150 złotych, waha się w zależności od miasta i konkretnej placówki. Czas oczekiwania na wynik to z reguły od 1 do 5 dni roboczych.

Jak przygotować próbkę do badania?

Próbkę kału do badania należy pobrać do standardowego, jednorazowego pojemnika na kał dostępnego do kupienia w aptece. Do badania potrzebne są około 2 gramy kału – próbka o objętości zbliżonej do wielkości orzecha włoskiego. Należy pobrać ją przy pomocy łopatki dołączonej do pojemnika na kał. Próbka powinna być pobrana z kilku fragmentów oddanego stolca. Ważnym jest, by stolec, z którego pacjent pobierze próbkę do badania, nie miał uprzednio kontaktu z wodą w muszli klozetowej ani z moczem – wynik badania takiej próbki może zostać sfałszowany.

Materiał do badania powinien być dostarczony do laboratorium w jak najkrótszym czasie. Jeśli istnieje potrzeba przechowania próbki, powinna ona znajdować się w temperaturze od 2 do 8°C (w lodówce), lecz czas przechowywania nie może przekroczyć 48 godzin.

Choć do badania nie trzeba się szczególnie przygotowywać, warto mieć na uwadze, iż na poziom kalprotektyny w kale wpływ mogą mieć:

• przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ)
• krwawienia o objętości powyżej 100 ml
• nowotwory i inne choroby współwystępujące (np. aktywne schorzenia reumatyczne)
• znaczny wysiłek fizyczny
• przyjmowanie hormonów kory nadnerczy

Ewentualne odstawienie stale przyjmowanych leków na określony czas przed badaniem powinno odbywać się wyłącznie w wyniku konsultacji z lekarzem.

Interpretacja wyniku – normy i dalsze postępowanie

Za wynik prawidłowy uznaje się wartość stężenia kalprotektyny w stolcu poniżej 50 μg/g. Rezultat badania mieszczący się w granicach wartości referencyjnych pozwala lekarzowi na wykluczenie stanu zapalnego jelit. Przyczyną występujących u pacjenta dolegliwości może być zespół jelita drażliwego. Jeśli objawy są typowe i nie budzą większego niepokoju, lekarz może zrezygnować z dalszej diagnostyki w kierunku chorób przewodu pokarmowego, w tym ze zlecenia wykonania badań inwazyjnych.

Poziom kalprotektyny w kale wynoszący od 50 do 150 μg/g to wynik podwyższony względem normy. Choć świadczy o obecności łagodnego stanu zapalnego w jelicie, sam w sobie nie musi wiązać się z poważnym procesem chorobowym przewodu pokarmowego – może wynikać np. z infekcji, alergii pokarmowej lub przyjmowania NLPZ. Po otrzymaniu takiego wyniku, pacjent powinien być monitorowany pod kątem objawów i dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. W razie potrzeby lekarz może zlecić powtórzenie badania po upływie kilku tygodni lub wdrożenie innych metod diagnostycznych.

Za wynik jednoznacznie nieprawidłowy, świadczący o obecności aktywnego procesu zapalnego w jelitach, przyjmuje się wartości stężenia kalprotektyny w kale powyżej 150 μg/g. Wymagane jest szybkie rozszerzenie diagnostyki – zastosowanie metod badań obrazowych (USG, RTG) i/lub badania z wykorzystaniem kontrastu, a w wielu przypadkach także bardziej inwazyjnych procedur, w tym kolonoskopii. To także wskazanie do pilnej konsultacji z gastroenterologiem (gastrologiem) – lekarzem specjalistą zajmującym się chorobami i dolegliwościami dotyczącymi przewodu pokarmowego.

Stężenie kalprotektyny w kale powyżej 250 μg/g u pacjentów ze stwierdzonym schorzeniem z grupy nieswoistych zapaleń jelit jest markerem aktywnego procesu chorobowego z ciężkim zapaleniem błony śluzowej jelita. W przypadku pacjentów w okresie remisji, wynik taki wskazuje na wysokie ryzyko zaostrzenia choroby w niewielkim odstępie czasu.

Należy pamiętać, że interpretacji wyniku badania dokonać powinien lekarz prowadzący lub wykwalifikowany specjalista, dysponujący historią chorób pacjenta, dokładnym wywiadem lekarskim oraz ewentualnymi wynikami innych przeprowadzonych badań.

Kalprotektyna w kale – możliwe przyczyny odstępstw od normy

Wysoki poziom kalprotektyny w kale, świadczący o obecności stanu zapalnego w jelicie, wiązać się może z występowaniem u pacjenta:

• nieswoistego zapalenia jelit (w tym choroby Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejącego zapalenia jelita grubego)
• nowotworu przewodu pokarmowego (głównie jelita), a także innych nowotworów (niezwiązanych z przewodem pokarmowym)

Warto również wiedzieć, że w przypadku nieswoistych zapaleń jelit poziom kalprotektyny w kale wykazuje silną korelację z histopatologiczną i endoskopową oceną aktywności procesu chorobowego – stanowi zatem nie tylko marker diagnostyczny, lecz także parametr służący do predykcji i monitorowania przebiegu choroby oraz leczenia.

Należy pamiętać, że obecność podwyższonego stężenia kalprotektyny w kale nie jest objawem swoistym, świadczącym wyłącznie o obecności aktywnego procesu zapalnego w jelicie. Taki wynik badania wiązać się może również z występowaniem u pacjenta innych chorób, niezwiązanych bezpośrednio z przewodem pokarmowym – np. ostrego zapalenia trzustki, zapalenia płuc, marskości wątroby, niewydolności trzustki czy aktywnego procesu zapalnego w przebiegu chorób reumatycznych. Przewlekle podwyższony poziom kalprotektyny w kale stwierdza się również u osób chorych na mukowiscydozę.

Poziom kalprotektyny w stolcu rośnie również wskutek wysiłku fizycznego o znacznym nasileniu oraz w wyniku stosowania NLPZ, natomiast spada u osób poddawanych leczeniu hormonami kory nadnerczy. O wszelkich czynnikach mogących wywrzeć wpływ na wynik badania należy powiadomić lekarza interpretującego wynik oznaczenia.

Sprawdź również inne badania na stronie laboratorium Blumed, w tym:

• badanie kału na pasożyty

• analiza pierwiastkowa włosa

• przeczytaj artykuł opisujący objawy zakażenia pasożytami.