Włosogłówka – a dokładnie włosogłówka ludzka (Trichuris trichiura, Trichocephalus trichiurus), to pasożyt należący do nicieni. Bytuje w jelicie cienkim, czasami jelicie grubym, dlatego dolegliwości najczęściej dotyczą układu pokarmowego, rzadziej nerwowego. Zdarzają się jednak zakażenia bezobjawowe. Zakażenia najczęściej występują w klimacie tropikalnym (Karaiby, Malezja, Afryka, Ameryka Południowa), ale nie jest to reguła, ponieważ biorąc pod uwagę częstotliwość, w Polsce włosogłówka wywołuje czwartą, a drugą na świecie, chorobę pasożytniczą. Choroba jaką wywołuje włosogłówka nosi nazwę trychocefalozy (trichuriozy, włosogłówczycy). 

Włosogłówka – kilka informacji wstępnych

Włosogłówka to pasożyt o nitkowatym ciele. Jego długość waha się między 3-5 cm, z czego przednia część jest cienka i rozszerza się ku tyłowi. Ma ciemnobrązowy kolor, osobników żeńskich jest mniej niż męskich ale za to mają większe rozmiary. Włosogłówka pożywia się krwią, przez wnikanie przednią, podłużną częścią w warstwę śluzową żołądka. Samica w ciągu doby jest w stanie złożyć od 2000 do 14000 charakterystycznych jaj, które mają czopki na obydwu końcach. Gdy warunki są dla niej odpowiednie, jest w stanie żyć nawet przez kilka lat. Pomimo faktu, że na trychocefalozę choruje każdy niezależnie od wieku, najczęściej jest diagnozowana u dzieci w wieku wczesnoszkolnym i przedszkolnym. Na całym świecie na trichuriozę choruje około 850 milionów ludzi.

Cykl rozwojowy włosogłówki

Cykl rozwojowy zaczyna się w momencie połknięcia inwazyjnych jaj włosogłówki. Najczęściej znajdują się one na niemytych warzywach i owocach lub w zanieczyszczonej wodzie. Z połkniętych jaj wylęgają się larwy początkowo chronione przez osłonkę jaja. W ten sposób mogą przetrwać w środowisku zewnętrznym przez kilka lat. Gdy larwy uwolnią się z otoczki rozpoczynają wędrówkę do błony śluzowej, aby po 10 dniach powrócić do światła jelita i osiągnąć dojrzałość płciową, co zajmuje im około 5 tygodni. Tutaj zakotwiczają się w błonie śluzowej jelita cienkiego, rzadziej grubego, swoimi charakterystycznymi główkami. W ten sposób mają nieograniczony dostęp do krwi, która jest ich pokarmem. Jaja pojawiają się po około 60 dniach i zakażony człowiek wydala je wraz z kałem. W ziemi larwy rozwijają się, i dzięki osłonce mogą przetrwać długi czas. Osiągnięcie stadium inwazyjnego zależy od temperatury – im wyższa, tym krótszy czas potrzebny do rozwoju. Następnie w formie inwazyjnej dostają się z powrotem do ciała żywiciela, gdzie opuszczają otoczkę i cykl zaczyna się ponownie.

Jak zakaża i jak odpowiednio chronić się przed zakażeniem?

Zakażenie odbywa się podobnie do glisty ludzkiej, przez zjedzenie inwazyjnych jaj, które mogą znajdować się w zanieczyszczonej wodzie, czy na brudnych owocach i warzywach. Występowanie włosogłówczycy jest związane z zanieczyszczeniem gleby przez ścieki i odchody. Dochodzi do tego w przypadku nieszczelnego szamba, nawożenia gleby fekaliami z inwazyjnymi jajami oraz wylewaniem nieczystości bezpośrednio do zbiorników wodnych lub gleby. Pośrednikami w zakażeniu mogą być owady, w tym muchy. Przenoszą one jajka z gleby i odchodów na nasze produkty spożywcze. Jeszcze jednym ze sposobów zakażenia, występującym stosunkowo dość rzadko, jest stosunek płciowy. Aby odpowiednio chronić się przed zakażeniem, należy przestrzegać tych kilku zasad:

• mycie dłoni przed jedzeniem, dbałość o higienę osobistą,
• dokładne mycie owoców i warzyw przed ich spożyciem,
• nie picie wody z nieznanego źródła, ewentualne przegotowanie jej przed spożyciem,
• odganianie ewentualnych natrętnych owadów z produktów spożywczych,
• profilaktyczna detoksykacja organizmu kilka razy w roku,
• poddawanie leczeniu osoby chore (niwelowanie w ten sposób źródła zakażenia)
• profilaktyczne badania (raz, dwa razy w roku), szczególnie po powrocie z wakacji.

Ryzyko zachorowania na trychocefalozę jest najwyższe u osób, które nie przestrzegają zasad higieny, jedzą ziemię (geofagia) oraz u dzieci, które często brudzą dłonie i wkładają do buzi różne, nie przeznaczone do tego przedmioty. Ponieważ na włosogłówczycę najczęściej chorują osoby ze strefy subtropikalnej i tropikalnej, turyści podróżujący do Afryki, Ameryki Południowej, na Karaiby, powinni dodatkowo wzmóc środki ostrożności oraz higieny i pamiętać o tych kilku zasadach, a po kilku tygodniach od powrotu zrobić profilaktyczne badania.

Objawy zakażenia włosogłówką

Objawy zakażenia zależą od ilości pasożytów w organizmie i reakcji żywiciela oraz obejmują głównie układ pokarmowy, krwionośny i nerwowy. Stosunkowo niewielka liczba pasożytów może nie wywoływać objawów chorobowych. Wtedy mówi się o łagodnej postaci włosogłówczycy. Szacuje się, że tak przechodzi chorobę około 25% zakażonych. Natomiast przy większej ilości pasożytów, mówi się o ciężkiej postaci, która objawy to między innymi: 

• ból brzucha (w okolicy jelita ślepego),
• mniejszy apetyt,
• utrata masy ciała,
• biegunka w której może pojawiać się śluz lub krew,
• niedokrwistość – blada skóra,
• nudności,
• wzdęty brzuch, reakcje alergiczne i wymioty (które nie są związane z przyjmowanym pokarmem),
• ogólne osłabienie,
• zawroty i bóle głowy,
• nadpobudliwość nerwowa, rozdrażnienie, zmęczenie,
• zaburzenie rytmu dobowego, problemy ze snem,
• zakażenia bakteryjne,
• wypadanie odbytnicy.

Trychocefaloza może wywołać też anemię, choroby wrzodowe układu pokarmowego, zapalenie wyrostka robaczkowego, skórne alergie. Jednocześnie wzrasta ryzyko innych infekcji bakteryjnych. Przy dużej ilości pasożytów i sporej ich wielkości, jest ryzyko krwawienia wewnętrznego w układzie pokarmowym. 

U dzieci włosogłówczyca jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ może doprowadzić do utraty przytomności, zahamowania wzrostu i innych zaburzeń fizycznych oraz psychicznych.

Diagnostyka 

Przy zaobserwowaniu u siebie powyższych objawów, należy zgłosić się do lekarza rodzinnego, pierwszego kontaktu i opisać mu swoje objawy oraz przypuszczenia jak mogło dojść do zakażenia (np. wakacje za granicą, w klimacie tropikalnym, jedzenie nieumytych owoców).  Po zapoznaniu się z sytuacją, lekarz może zlecić badanie koproskopowe (badanie kału). Do badania pobiera się trzy próbki kału, w kilkudniowych odstępach czasowych. Już w 3 miesiące po zakażeniu, w próbce będą widoczne jajeczka. Podczas tego badania ustala się również liczbę jaj, co pozwala zdecydować o dalszym leczeniu. Podczas wyniku poniżej tysiąca jaj na 1 gram próbki kału, świadczy o łagodnej postaci choroby. Gdy wynik będzie powyżej 10 tys/1g kału, oznacza to ciężkie zakażenie. Wykrycie samych pasożytów jest praktycznie niemożliwe, ponieważ są one przytwierdzone do ściany jelita. W niektórych przypadkach można wykonać też kolanoskopię, czyli wprowadzenie przez odbyt rurki z przytwierdzoną na końcu kamerą. W jelicie grubym widoczne są wrzody, które związane są z zapaleniem błony śluzowej jelita.

Leczenie 

Leczenie trychocefalozy jest utrudnione, ze względu na niewrażliwość pasożyta na leki oraz jego zakotwiczanie się w śluzówce jelita. Podstawą leczenia jest podawanie leków przeciwpasożytniczych takich jak mebendazol (Vermox), albendazol, iwermektyna. Można stosować dodatkowe środki naturalne w walce z włosogłówką. Jednymi z nich jest mieszanka ziół, w których skład wchodzi kminek, tymianek, mięta i piołun. Często dzieciom podaje się też pestki dyni. Podczas leczenia włosogłówczycy ważna jest też ogólna dieta, która przywróci odpowiednią florę bakteryjną w jelitach. Należy wyeliminować słodycze oraz potencjalne źródła reinfekcji i ograniczyć węglowodany. Dieta powinna być bogata w błonnik (zboża, nasiona roślin strączkowych, orzechy, pieczywo ziarniste, suszone owoce). Ważne aby pić dużo wody (przegotowanej, albo z butelki). Warto też postawić na probiotyki, które pomogą jelitom w powrocie do stanu przed pasożytami. Produktami bogatymi w probiotyki są jogurty naturalne i kiszonki. Należy pamiętać, że o każdej terapii powinien decydować lekarz prowadzający. Powinien on również wiedzieć o metodach naturalnych, które nie mogą zastąpić leczenia farmakologicznego, a jedynie go przyśpieszyć czy wzmocnić.